Athrú Focail sa gCoinníoll Teanga is cúis le Achomharc Airdeall ag an mBord Pleanála Athrú i bhfocal amháin sa choinníoll teanga, a úsáideann Comhairle Chontae na Gaillimhe is cúis le dhá achomharc a bheith curtha ag Airdeall os comhair an Bhord Pleanála agus an conspóid faoi chosaint na Gaeilge tríd an córas pleanála dúisithe in athuair. Bhí neart cainte sna meáin Ghaeilge faoi na achomhairc céanna, le coicíos anuas: an Chomhairleoir Séamas Breathnach ó Uachtar Ard ag cur i leith Airdeall go bhfuil siad ag iarraidh forbairt a stopadh sa Ghaeltacht. Seo mar a labhair sé ar Adhmhaidin, Dé Máirt seo caite: ≥An rud ata mise ag rá go bhfuil Airdeall in aghaidh forbairt imo thuairimse. Tá siad in aghaidh forbairt sa Spidéal, tá sé soiléir le feiceáil ón méad a chonaic mise cheana, tá siad in aghaidh forbairt ar fud na Gaeltachta.≤ Tá dualgas reachtúil ar Chomhairle Chontae, cosaint a thabhairt do oidhreacht teanga na Gaeltachta agus an Ghaeilge a chur chun cinn mar theanga phobail, do réir an Acht Pleanála 2000. Sé an cleachtas a bhíodh ag Comhairle Chontae na Gaillimhe, coinníoll ginearálta teanga a chur le ceadú scéimeanna tithíochta sa Ghaeltacht, ina mbíodh sé ráite go gcaithfeadh an forbróir socrú dlí a dhéanamh leis an gComhairle Chontae, sula a gcuirfí tús leis an obair thógála. ≥Prior to the commencement of the development≤ an gnáth fhoclaíocht a úsáidtear faoi mórán chuile coinníoll, sna ceadanna pleanála a eisítear: mar shampla go gcaithfear méad áirithe airgid a íoc leis an gComhairle Chontae roimhré faoin Development Contribution Scheme nó go gcaithfear sonraí a chur ar fáil faoin gcomhlacht atá chun cothabháil a dhéanamh ar an eastáit, agus é tógtha. Cé go mbíodh sé ráite go soiléir sa gcoinníoll teanga go gcaithfeadh an socrú dlí a bheith déanta leis an gComhairle Chontae sula mbogadh an Hymac isteach ar an suíomh, ní raibh Comhairle Chontae na Gaillimhe á chur sin i bhfeidhm. Go minic ní bhíodh aon socrú dlí sínithe agus na tithe críochaithe agus fógraithe le díol. Ach ar a laghad má bhí forbróir ag diúltú tíocht ar shocrú sásúil dlí maidir leis an gcoinníoll teanga, bhí sé de chumhacht ag an gComhairle Chontae an obair ar an suíomh a stopadh ag poinnte ar bith go dtí go mbeadh an socrú dlí déanta agus mura raibh an Comhairle Chontae sásta é a stopadh, bhí sé de cheart agus de chumhacht ag dream ar bith eile ordú cúirte a fháil chun an obair a stopadh, ar an mbonn nach raibh an coinníoll teanga sa gcead pleanála á chomhlíonadh. Bhí ar Airdeall ordú cúirte a lorg i ndá chás sna Forbacha. Anois tá an scéal athraithe agus do réir an fhoclaíocht nua atá in úsáid anois, ní ghá dona forbróirí tíocht ar aon shocrú dlí go dtí go mbíonn daoine ré le bogadh isteach mar is ≥prior to occupation of development≤ in áit ≥prior to commencement of development≤ ata leagtha síos mar sprioc don bhforbróir tíocht ar an socrú dlí leis an údarás pleanála. Tháinig an t-athrú seo aniar aduaidh ar Airdeall. Is ar scéim 5 theach a ceadaíodh sna Forbacha an chéad uair a úsáideadh an fhoclaíocht ≥prior to occupation of development≤. Mar a tharlaíonn go minic, rinne na forbróirí teagmháil le Airdeall agus míníodh nach bhféadfaí glacadh leis an bhfoclaíocht nua sa gcoinníoll, mar go mbeadh sé deachair é a chur i bhfeidhm agus ar an mbonn sin go mbeadh ar Airdeall achomharc a dhéanamh ar an mBord Pleanála mura bhféadfaí an fhoclaíocht a athrú. Chuaigh na forbróirí i mbun stocaireachta agus dπéirigh leo. Ar an 6 Bealtaine cuireadh litir ón oifig pleanála chuig na forbróirí inar dúradh go mba ≥typing error≤ ba chúis leis an bhfoclaíocht ≥prior to the occupation≤ agus dúradh go mba cheart go léifeadh an coinníoll teanga mar seo a leanas: ≥Prior to the commencent of the development the applicant shall enter into a legal agreement with the planning authority, the purpose of which shall be restrict or regulate the residential aspect of the development here permitted for the use/partial use of occupants who have an appropriate competence/fluency in Irishä.≤ Cuireadh in iúl chomh maith i litir a cuireadh ag an gComhairleoir Tom Welby, go mbeadh 4 chinn dena 5 teach sa scéim á choinneal do dhaoine le líofacht Ghaeilge. Bhí Airdeall sásta leis an méid sin agus ní raibh aon chúis dul ag an mBord Pleanála faoin bhfoclaíocht nua ná faoin easpa soiléireachta maidir le líon na dtithe a bheadh srianta faoin gcoinníoll teanga. In am tráth eisíodh an C3, sin é an doiciméad pleanála a thugann cead dhuit dul ar aghaidh leis an bhforbairt atá ceadaithe, nuair nach mbíonn aon achomharc déanta ina aghaidh. Sa C3, a eisíodh, bhí coinníoll 12 athraithe agus ≥prior to commencement≤ curtha isteach in áit ≥prior to occupation≤. Chun an ceartú a dhéanamh bhí Ordú Bainisteora de dhíth faoi Alt 7(1) den Acht Pleanála agus shínigh an Bainisteoir Chontae, Martina Moloney, an tOrdú sin ar an 21 Bealtaine 2008. Ach faoin am sin bhí dhá fhorbairt tithíochta eile ceadaithe, ceann i nGlinsce le 6 theach a thógáil agus ceann ar an gCnoc i gCois Fharraige le haghaidh dhá theach, agus an åbotúnπcéanna déanta sa dá chás: ≥prior to occupation≤ úsáidte in áit ≥prior to commencement≤ sa gcoinníoll teanga. An amhlaidh go raibh an ≥typing error≤ céanna déanta arís ag an oifig pleanála, mar a bhí déanta i gcás na dtithe a ceadaíodh sna Forbacha? Chuir Airdeall litir ag an gComhairle Chontae ag tarraingt aird ar an botún a bhí déanta faoi dhó arís, agus ar iarraidh a fháil amach an mbeadh sé á cheartú, ag súil go mbeadh freagra ar fáil roimh an sprioc an Bhord Pleanála. Diabhal freagra. Tá a fhios agam go ndearna Comhairleoir amháin a mhíle dhícheall le deimhniú a fháil gur botún a bhí ann agus go gceartófaí é sa C3, mar a deineadh i gcás na bhForbacha ach chinn sé air. Dúradh leis nach botún a bhí ann ar chor ar bith agus go mba shin é an fhoclaíocht nua, a bheadh sa gcoinníoll teanga as seo amach! Tá an åtyping errorπ anois ina pholasaí ag an oifig pleanála! Is sa gcomhthéacs sin a chuir Airdeall achomharc ag an mBord Pleanála i gcás an dá theach ar an gCnoc, a bhí ceadaithe don chomhlacht Currancraft. Nuair a chuir Nuacht TG4 ceisteanna ar an Stiúrthóir Seirbhísí, Paul Ridge faoi seo, dúirt sé lá amháin gur de bharr brú óna forbróirí a athraíodh an fhoclaíocht sa gcoinníoll teanga agus an chéad lá eile gur de bharr brú óna Comhairleoirí Contae a athraíodh é. Ach sheán gach chomhairleoir chontae ó Chonamara go mba iad a dπiarr ant-athrú ach amháin an Chomhairleoir Séamas Breathnach ó Uachtar Ard. Ar Raidió na Gaeltachta níor ghlac Séamas leis go mbeadh sé deacair an coinníoll a chur i bhfeidhm. ≥Ní féidir leat morgáiste a fháil gan innealtóir a bheith ag signeáil go bhfuil tú ag cloí lena rialachaí agus má tá sé sríobhtha agus tá sé scríobhtha sna rialacha go gcaithfidh Gaeilge a bheith ag na daoine seo, ní féidir leo mortgage a fháil gan é sin a chruthú.≤ Ag braith ar na mbancannaí a bhéas muid lena chinntiú go mbeidh srianta teanga an Chomhairle Chontae á gcur i bhfeidhm, do réir an leagan amach atá ag an gComhairleoir Breathnach ar an scéal! Samhlaigh Bainisteoir bainc ag diúltú morgáiste le teach a cheannach sa Ghaeltacht ar an mbonn nach a dhóthain Ghaeilge ag an té atá ag ceannach an tí. Mar atá sé, bíonn sé sách deacair ag Comhairle Chontae na Gaillimhe na forbróirí a fháil leis na socraithe dlí a dhéanamh faoin gcoinníoll teanga ach ar a laghad dá ndiúltódh forbróir socrú dlí a dhéanamh dπfhéadfadh an Comhairle Chontae ordú a dhéanamh a chuirfeadh stopadh leis an bhforbairt, go mbeadh an socrú dlí déanta. De bharr an bhrú ó Shéamas Breathnach, beidh cead ag na forbróirí tithe a thógáil is a dhíol gan aon socrú dlí déanta acu roimhré. Sé an chomhairle dlí atá faighte ag Airdeall go bhféadfadh forbróir tithe a dhíol, sara mbeadh socrú dlí déanta maidir leis na tithe a bheadh srianta ag an gcoinníoll teanga agus go bhféadfadh sé tarlú go mbeadh teach ceannaithe ag duine agus gan a fhios acu, an mbeadh srian teanga ar an dteach nó nach mbeadh. Nuair ba ghá don bhforbróir an socrú dlí a shíniú roimhré, bhíodh a fhios ag ceannaitheoirí na tithe a bheadh ag tíocht faoin srian teanga, agus dπfhéadfaidís an praghas ceannaithe a shocrú dá réir. Faoin bhfoclaíocht nua dπfhéadfadh forbróir fanacht go mbeadh na tithe tógtha agus díolta, sara leagfaí amach céard iad na cinn a bheadh coinnithe do dhaoine le Gaeilge. Níl aon chiall le seo agus ní fhéadfaí é a chur i bhfeidhm. Dá bharr sin tá iarrta ag Airdeall ar an mBord Pleanála breithiúnas a dhéanamh faoin athrú foclaíochta atá curtha sa gcoinníoll teanga ag Comhairle Chontae na Gaillimhe i gcás dhá scéim tithíochta, ceann i gCarna agus ceann ar an gCois Fharraige. Ar ndóigh dá mbeadh an oifig pleanála sásta athmhacnamh a dhéanamh ar an scéal, mar a rinne siad i gcás eile sna Forbacha, agus deimhniú a thabhairt go gceartófaí an coinníoll teanga sa C3 a eiseofaí, ní bheadh aon chúis teanga ag Airdeall leanacht ar aghaidh le achomharc in aghaidh na dtithe i gCárna agus ar an gCnoc. Is faoin oifig pleanála atá sé an soiléiriú agus an ceartú sin a dhéanamh. Go dtí go ndéantar sin, fágfar an dá achomharc leis an mBord Pleanála, a thabharfaidh breithiúnas ar an dá chás in am tráth. Donncha Ó hÉallaithe Foinse 06/07/2008

Donncha Ó hÉallaithe “ De réir an fhoclaíocht nua atá in úsáid anois, ní gá do na forbróirí teacht ar aon socrú dlí go dtí go mbíonn daoine réidh le bogadh isteach mar is "prior to occupation of development" in áit "prior to commencement of development" atá ann.” An Comhairleoir Séamas Breathnach