An Staidéar Teangeolaíochta ar an nGaeilge sa Ghaeltacht

Daonra na Gaeltachta faoi Bhun a Leath do réir Anailís Nua.

Ní raibh mion bhriseadh síos ar fáil ón Daonáireamh a tógadh sa bhliain 2006, maidir le úsáid na Gaeilge sna ceantair éagsúla Gaeltachta, go dtí anois. Chuir CSO na figiúirí ar fáil le gairid don léachtóir Matamaitice ón GMIT, Donncha Ó hÉallaithe agus rinne sé anailís orthu do Nuacht TG4. San alt seo tugann sé tuairisc chuimsitheach ar thoradh na h-anailíse.

Foilsíodh tuairisc ar an 'Staidéar Cuimsitheach Teangeolaíoch ar Úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht' mí Dheire Fómhair seo caite, a bhí déanta ag Ollscoil na hÉireann, Gaillimh i gcomhar le Ollscoil na hÉireann, Ma Nuad. Sa tuairisc bhí rangú déanta ar an 152 togha roinn (TR) nó páirt togha roinn a bhfuil aitheantas oifigiúil Gaeltachta acu i láthair na huaire. Úsáideadh 3 chatagóir éagsúla leis an rangú a dhéanamh: A, B agus C.

In Alt 6.5 den 'Staidéar Teangeolaíoch' moladh go mba chóir don Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta na "critéir mheasúnaithe" atá sa tábla thíos, a fheidhmiú inter alia sa phróiseas pleanála teanga sa Ghaeltacht:

Na Critéir Teanga atá Molta in Alt 6.5 den Staidéar Teangeolaíoch ar an nGaeltacht

Catagóir Ghaeltachta	% Cainteoirí Laethiúla Gaeilge do réir an Daonáirimh	% Teaghlaigh a bhfuil leanaí acu i dteideal an deontais faoi Scéim Labhairt na Gaeilge
A	67%+	65% +
B	44% - 66%	30% - 64%
C	30% - 43%	10% - 29%
Gan Stádas	< 30%	< 10%

Nuair a cuireadh an tuairisc faoin staidéar le chéile ní raibh briseadh síos ar fáil ón Daonáireamh 2006 maidir le úsáid na Gaeilge sna togha roinn éagsúla atá sa nGaeltacht oifigiúil ach tá anois.

San anailís seo tá scagadh nua déanta ar 152 ceantair Ghaeltachta, ag úsáid na figiúirí ón Daonáireamh a tógadh mí Aibreán 2006 agus ag úsáid na figiúirí atá curtha ar fáil ag an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta maidir le Scéim Labhairt na Gaeilge (SLG) don bhliain scoile 2006/07. Do réir na gcritéar sa tábla thuas, bheadh daonra na Gaeltachta, roinnte isteach sna catagóir A,B agus C do réir an tábla seo thíos:

Daonra na Gaeltachta do réir na gCatagóirí Éagsúla

(Leathanach Táblaí le mion sonraí A, B agus C
Tá na táblaí A, B agus C le fáil i bhfoirm PDF má bhrútar ar a litir cuí sa tábla ginearálta thíos!)

Catagóir	Daonra	% de Dhaonra na Gaeltachta Oifigiúla
A	17,199	18%
B	9,780	10%
C	16,871	18%
Gan Stádas	51,653	54%
An t-Iomlán	95,503	100%

Ní bheadh fágtha sa Ghaeltacht ach beagán faoi bhun 44,000 duine, níos lú ná leath den daonra atá ina gcónaí taobh istigh de theorann oifigiúil na Gaeltachta mar atá sé faoi láthair. Bheadh 17,000 sna ceantair is láidre (Catagóir A), thart ar 10,000 eile sna ceantair measartha (Catagóir B) agus 17,000 eile sna ceantair Ghaeltachta is laige ó thaobh úsáid na Gaeilge (Catagóir C).

Bheadh daonra de 51,500 duine sna ceantair oifigiúil Ghaeltachta nach shásódh na bun critéir atá leagaithe síos sa Staidéar mar nach mbeadh ar a laghad 30% den daonra os cionn 3 bhliain d'aois ina gcainteoirí laethiúla Gaeilge do réir an Daonáirimh nó nach mbeadh 10% ar a laghad dena teaghlaigh le gasúir scoile i dteideal deontas faoi Scéim Labhairt na Gaeilge. An cuid is mó dena ceantair a bheadh fágtha amach, ní shásóidís ceachtar den dá chritéir atá molta.

Léiríonn an tábla thuas an briseadh síos sna catagóírí éagsúla i ngach ceann dena contaethe Gaeltachta, dá bhfeidhmeofaí na gcritéir atá molta sa Staidéar Teangeolaíoch.

Tábla : An Daonra de réir na gCatagóirí do gach Contae Ghaeltachta

Contae	A	B	C	(A+B+C)	Gan Stádas	Daonra (2006)
An Mhí	-	401	898	1,299	371	1,670
Ciarraí	621	1,652	2,705	4,978	3,717	8,695
Corcaí	-	420	3,163	3,583	220	3,803
Dún na nGall	5,576	3,936	4,944	14,456	9,327	23,783
Gaillimh	11,002	3,015	2,190	16,207	28,845	45,052
Maigheo	-	356	1,795	2,151	8,717	10,868
Port Láirge	-	-	1,176	1,176	456	1,632
Iomlán	17,199	9,780	16,871	43,850	51,653	95,503

LÈarscaileanna
© 2008 Foinse

Contae na Gaillimhe:

Faoi láthair tá 45,000 duine ina gcónaí ann i gceantair le aitheantas Ghaeltachta. Dá ndéanfaí teorannacha na Gaeltachta a shocrú do réir na gcritéar nua atá molta, bheadh Gaeltacht na Gaillimhe ag cailliúnt 29,000 duine.

Gaeltacht na Gaillimhe

1. Cathair na Gaillimhe: Tá cónaí ar 14,000 duine i nGaeltacht na cathrach - Cnoc na Cathrach, Tír Oileáin agus eastáit eile mar iad. Chaillfeadh na eastáit seo aitheantas Gaeltachta.

2. Achréidh na Gaillimhe: Seo é an ceantar Gaeltachta atá taobh thoir den Coirib ina bhfuil 7,000 duine ina gcónaí. Tá sé an lag ó thaobh úsáid na Gaeilge. I mBaile an Chláir níl ach 1% de na teaghlaigh le páistí ag fáil an deontas iomlán faoi SLG. Ní bheadh aitheantas Ghaeltachta ag aon chuid den cheantar seo faoina critéir atá molta.

3. Maigh Chuilinn agus Bearna: Chaillfeadh Maigh Chuilinn agus Bearna a stádas Ghaeltachta - tá an dá áit gar don tairseach le 29% den daonra iontu ina gcainteoirí laethúla Ghaeilge, ach le 5% de na teaghlaigh le páistí scoile ag fáil an deontas iomlán faoi Scéim Labhairt na Gaeilge, tá sé seo ró íseal le stádas Ghaeltachta a fháil.

4. An Spidéal: Bheadh stádas Catagóir B ag An Spidéal agus ag an leath thoir de Pharóiste an Chnoic idir Abhann an Spidéil agus Siopa an Phobail. Is é seo an pobal as a fáisceadh na scríbhneoirí cáiliúla Ghaeilge Máirtín Ó Cadhain agus Joe Steve Ó Neachtain.

5. Na Forbacha: Bheadh sé i C le 45% den pobal ina gcainteoirí laethúla agus 15% de na teaghlaigh le gasúir iontu ag fáil an deontas iomlán faoi SLG.

6. Conamara Theas: Bheadh stádas A ag an gceantar go léir ó Shiopa an Phobail siar le cósta chomh fada le Carna agus Oileáin Árainn san áireamh, le daonra 11,000 ann.

7. Dúiche Sheoighe: Stádas B a bheadh ag Corr na Móna. Stádas C a bheadh ag an an gceantar thart ar an Mám agus ag Bun an Chnoic. Chaillfeadh An Fháirche a stádas Ghaeltachta mar nach bhfuil ach 5% de na teaghlaigh sa gceantar ag fáil an deontas iomlán faoi SLG. Mar a chéile leis an gceantar a shíneann ó Seana Fearachán siar i dtreo An Líonán.

8. Tuaisceart Chonamara: Chaillfeadh Inis Né agus na pócaí eile thart ar Cloch na Rón an stádas Ghaeltachta chomh maith leis an gCaiseal.

Contae Mhaigheo:

Dá gcuirfí na critéir i bhfeidhm i Maigheo laghdófaí daonra na Gaeltachta ó beagán faoi bhun 11,000 go beagán os cionn 2,000 duine.

Gaeltacht Mhaigheo

1. Iorras:Chaillfeadh na ceantracha seo a leanas a stádas Gaeltachta: Acaill, Gaoth Sáile, Béal a' Mhuirthead agus an cuid is mó de cheantar Iorrais, seachas an Eachléim, Ros Dubhach agus Ceathrú Thaidhg.

2. An Cheathrú Thaidhg:Cé nach mbeadh aon cheantar i Maigheo leis an stádas Gaeltachta is airde, ní bheadh An Cheathrú Thaidhg i bhfad as, ceantar a bhfuil 65% de na teaghlaigh le leanaí ag fáil an deontas iomlán faoi Scéim Labhairt na Gaeilge agus 64% den daonra ina gcainteoirí laethúla Gaeilge. Bheadh sé réasúnta éasca don cheantar seo stádas A a bhaint amach ach líon na gcainteoirí laethúla a mhéadú beagán.

3. Ros Dubhach:Bheadh aitheantas ag Moing na Bó, an togha roinn ina bhfuil Ros Dubhach mar Ghaeltacht de Chatagóir C. Gan ach 32% den daonra ina gcainteoirí laethúla tá an ceantar gar go maith don tairseach is isle le haghaidh aitheantas Gaeltachta. Tá comhartha ceiste ann faoi figiúr SLG mar go raibh 5 teaghlaigh fós le scrúdú. Sa gcás nach gcáileodh ach 3 theaghlach nó níos lú bheadh an sciar de na teaghlaigh sa gceantar ag fáil an deontas iomlán SLG faoi bhun an tairseach 10% atá molta do cheantar i gCatagóir C.

4. An Eachléim:Bheadh an ceantar thart ar an Eachléim i dteideal stádas Gaeltachta ag leibhéal C. Dá mbeadh dhá theaghlach eile sa togha roinn ag cáiliú faoi dheontas SLG bheadh an ceantar i dteideal aitheantas i gCatagóir B.

5. Deisceart Mhaigheo: Shásódh an dá cheantar thart ar Choill an tSiáin agus thart ar Fionnaithe na critéir do Chatagóir C, ach ní cháileodh Tuar Mhic Chéidigh mar nach bhfuil ach 8% dena teaghlaigh le páistí scoile sa togha roinn ina bhfuil sé lonnaithe, ag fáil deontas iomlán na scéime.

Co Chiarraí:

1. Deisceart Chiarraí: Chaillfeadh Uíbh Ráthach ar fad a stádas Gaeltachta. Cé go bhfuil roinnt togharoinn ann a éiríonn leo bunchritéir amháin a shásamh, ní éiríonn le aon áit an dá chritéir a shásamh. Mar shampla tá 29.5% den daonra i mBaile an Sceilg ag úsáid na Gaeilge go laethúil ach ní bhfuair ach teaghlach amháin as 30 teaghlach le páistí scoile an deontas iomlán faoin SLG.

Gaeltacht Chiarraí

2. An Daingean: An baile i gCorcha Dhuibhne ina bhfuil conspóid faoina ainm a bheith i nGaeilge agus faoi teanga teagaisc na meánscoile nua, níl ach 28% den daonra ina gcainteoirí laethiúla Gaeilge ann agus ní fhaigheann ach 6% dena teaghlaigh le páistí scoile deontas iomlán SLG. Bheadh An Daingean i dteideal cáiliú mar bhaile seirbhíse Gaeltachta ach coinníollacha áirithe a shásamh.

3. Corcha Dhuibhne: Seachas an Daingin agus dhá cheantar beag ar a thugtar an Baile Dubh agus an Sráidbhaile, choinneodh leithinis Corcha Dhuibhne a stádas Gaeltachta ach ní bheadh an stádas is airde ach ag Dún Chaoin agus ag Chill Chuáin, an ceantar thart ar an bhFeothanach. Stádas B a bheadh ag an gceantar a shíneann ó Bhaile na nGall thart le Cuan Ard na Caithne go Baile an Fheirtéirigh chomh fada leis an nGráig. Tá leibhéal úsáid na Gaeilge go lethúil sa cheantar seo os cionn 67%, ach ní leor an líon teaghlaigh atá ag fáil an deontas iomlán faoi Scéim Labhairt na Gaeilge le stádas A a thuilleamh.

I mBaile an Fheirtéirigh tá 76.5% den daonra ag úsáid na Gaeilge go laethúil ach níl ach 52% de na teaghlaigh le páistí scoile sa gceantar ag fáil deontas iomlán SLG. Dá mbeadh 4 theaghlach eile ag fáil an deontas iomlán SLG, bheadh an ceantar cáilithe mar Gaeltacht de Stádas A. Theastódh dhá theaghlach breise le páistí le iompó ar an nGaeilge i gceantar Muiríoch/Baile na nGall agus ní theastódh ach teaghlach amháin breise i Márthain, le go mbeadh stádas A ag an dá cheantar sin.

Co Dhún na nGall:

1. Iarthuaisceart an Chontae: Stádas A a bheadh ag an trí togha roinn Gort a'Choirce, Mín an Chladaigh agus Machaire an Chlochair, sé sin an cheantar thart ar Ghaoth Dobhair ag síneadh le cósta ó thuaidh go Cnoc Fola chomh fada le Gort a'Choirce. Bheadh daonra de 5,600 sa gceantar seo.

Gaeltacht Dhún na nGall

2. Na Bailte Móra : Is i gCatagóir C a bheadh sé mar nach bhfuil ach 26% ag fáil an deontas iomlán faoi Scéim Labhairt na Gaeilge ach chaillfeadh na bailte eile móra An Clochán Liath agus Ailt an Chorráin a stádas Gaeltachta, gan ach 21% agus 14% den daonra faoi seach ina gcainteoirí laethúla Gaeilge iontu.

3. Catagóir B: Bheadh 3,900 duine eile ina gcónaí i gceantracha le Stádas B in Árainn Mhór, Baile na Finne, Dún Lúiche, Anagaire agus Cró Bheithe. Le go mbeadh Stádas A ag Rann na Feirste theastódh an togha roinn a bhriseadh suas agus idirdhealú a dhéanamh idir na bailte is láidre agus na cinn nach bhfuil chomh láidir sin. Ní fhéadfadh an anailís seo an idirdhealú sin a dhéanamh.

4. Iardheisceart Dhún na nGall : Ní bheadh stádas Gaeltachta ag an gceantar a shíneann ó Ard an Ratha siar ó dheas trí Ghleann Gheis chomh fada le Cill Chártha. Cé go gcoinneodh Teileann, An Charraig agus Gleann Colmchille stádas Gaeltachta faoi Chatagóir C, ní hamhlaidh don Málainn Bhig, a bhfuil úsáíd na Gaeilge le stádas a choinneál.

5. An Gaeltacht Lár: Bheadh stádas B ag Baile na Finne agus stádas C ag na togha roinn Alt na Péiste, An Clochán agus An Grafadh.

6. Tuaisceart Dhún na nGall: Fanad an t-aon áit a choinneodh an t-aitheantas Gaeltachta. Ní shásódh Ros Guill ,an ceantar ina bhfuil na Dúnaibh suite, na critéir teanga do cheantar Ghaeltacht mar nach bhfuil ach beagán le cois 9% dena teaghlaigh le gasúir scoile ann ag fáil an deontas iomlán faoi SLG.

Co Chorcaí:

1. Múscraí: Bheadh Gort na Tiobratan, an togharoinn ina bhfuil Cúil Aodha suite, á rangú i gCatagóir B agus bheadh an cuid eile de Ghaeltacht Mhúscraí faoi C, ach amháin cuid bheag de Bhéal Átha an Ghaorthaigh ina bhfuil 220 duine ina gcónaí. Roinnt de na ceantracha tá siad gar go maith don tairseach 30% de chainteoirí laethúla. Tá 31% de chainteoirí laethúla ag Cill na Martra agus níl ach 11% de na teaghlaigh cáilithe ag fáil an deontas SLG i nDoire Fhinghín.

2. Oileán Cléire: Le 41% den daonra ina gcainteoirí laethiúla agus 44% dena teaghlaigh le páistí ag fáil an deontas iomlán faoi Scéím Labhairt na Gaeilge bheadh sé i C ach gar go maith do Chatagóir B.

Gaeltacht Chorcaí

Co Phort Láirge:

1. Tá Gaeltacht Phort Láirge déanta suas de thrí thogharoinn : An Rinn, Baile Mhac Airt agus an Ard Mhór. Sé an Rinn an t-aon cheantar díobh a shásódh an dá chritéir atá molta do Chatagóir C. Ní shásódh An Ard Mhór ceachtar den dá chritéir. Cé go sásódh Baile Mhac Airt an critéir maidir le cainteoirí laethiúla Gaeilge, níl ach 5% dena teaghlaigh le páistí scoile ag cáiliú faoi Scéim Labhairt na Gaeilge. Bheadh daonra Gaeltacht na Déise laghdaithe go 1176 duine.

Gaeltacht Phort Lairge

Co na Mí:

Gaeltacht na Mí

1. Ráth Chairn: Trí thogharoinn atá ann - An Rath Mór, Cill Bhríde agus Baile Átha Buí. Bheadh stádas B ag an Rath Mhór, ceantar ina bhfuil beagnach leath dena teaghlaigh le gasúir scoile ag fáil an deontas iomlán faoi SLG. Choinneodh an dá thogharoinn eile a stádas C, cé go bhfuil Cill Bhríde le 31% de chainteoirí laethiúla, an gar don táirseach is ísle don chatagóir sin.

5. Baile Ghib: Dhá thoghacheantar atá ann. Coinneodh Domhnach Phádraig a stádas Ghaeltachta ach ar éigean, le 11% dena teaghlaigh le páistí ag fáil an deontas iomlán SLG agus gan ach 31% de chainteoirí laethiúla sa gceantar. Ach chaillfeadh Tailtín an stádas Ghaeltachta. Fós bheadh 600 duine i nGaeltacht Bhaile Ghib.

Conchlúd

Níor mhiste a shoiléiriú gur critéir a bhí molta le úsáid inter alia mar "critéir mheasúnaithe don phróiseas pleanála teanga" sa Staidéar Teangeolaíoch ar Úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht (Alt 6.5), atá i curtha ag obair agam ar na staisticí is deireannaí atá ar fáil faoi usáid na Gaeilge sa Ghaeltacht. Tugann an anailís atá déanta anseo, léargas ar an gcrot a bheadh ar an nGaeltacht dá gcuirfí i bhfeidhm an dá chritéir staitisticiúl atá molta sa Staidéar Teangeolaíoch: céatadán an phobail a úsáideann Gaeilge go laethúil agus céatadán na dteaghlach le páistí scoile atá ag fáil an deontas iomlán faoi Scéim Labhairt na Gaeilge.

Tá na moltaí sa Staidéar Teangeolaíoch curtha faoi bhráid Coiste Airí faoi Chathaoirleacht Brian Cowen. Tá na moltaí faoi na critéir éagsúla in Alt 6.5 dena tuarascáil ar an Staidéar réadúil, ciallmhar agus cliste.

Mar chuid de phróiseas pleanála teanga, thabharfadh na catagóirí éagsúla spreagadh do phobail Ghaeltachta, stádas níos airde a bhaint amach nó gan an stádas a bheadh acu cheana a chailliúnt. Ar an gcaoi céanna bíonn fóirne peile is iománaíochta ag déanamh a ndícheall le fanacht sa roinn is airde. Ghríosfadh na catagóirí A, B agus C spreagadh dona pobail Ghaeltachta a stádas a chosaint nó a fheabhsú thar am.

Tá an Ghaeltacht curtha as riocht ag an méid dhó nár cheart a bheith áirithe mar Ghaeltacht. Tá níos mó daoine i gCathair na Gaillimhe ina gcónaí sa nGaeltacht, mar dhea, ná mar atá i nDeisceart Chonamara óna Forbacha chomh fada siar le Cárna. Tíocht an chéad toghchán eile le baill a thoghadh ar Údarás na Gaeltachta, is mó na vótaí a bhéas i gCathair na Gaillimhe ná sna ceantracha Fíorghaeltachta. Is scannal é nach bhfuil an scéal curtha ina cheart fós ag an Aire Éamonn Ó Cuív, tar éis deich mbliana dá aireacht ag an nGaeltacht.

Faoin reachtaíocht is féidir teorannacha na Gaeltachta a athrú le Ordú Rialtais. Ach ní obair é sin ar cheart a fhágaint faoi pholaiteoirí amháin, mar nach mbeidís ag iarraidh a gceantair féin a dhíbirt as an nGaeltacht. Fágtar socrú na nDáilcheantar faoi choimisiún neamhspleách. Mholfainn go mbunófaí Coimisiún de chúigear saineolaithe ar a mhéad, faoi chathaoirleacht Breitheamh Ard-Chúirte, le nua theorannacha na Gaeltachta a rianú i bhfianaise a bhfuil molta mar chritéir sa Staidéar Teangeolaíoch. I gcás an chuid is mó den 152 togha roinn bheadh sé soiléir cén stádas Gaeltachta ar cheart a bheith acu, ach bheadh ar an gCoimisiún mion eolas a fháil faoi roinnt de na togha roinn, ar nós Anagaire i nDún na nGall agus Cill Cuimín (Uachtar Ard) ina bhfuil difríochtaí móra idir leath amháin den togha roinn agus an cuid eile, lena chinntiú go mbeadh aitheantas ceart tugtha do bhailte ar nós Rann na Feirste i nDún na nGall agus Gleann Trasna i gConamara.

Críoch

Foinse 23/3/2008

Baile

Foinse - phríomhnuachtán náisiúnta na Gaeilge!

An Staidéar Teangeolaíoch

An Ghaeilge - Bás nó Beatha?
Teitheadh na nóg - gortú na teanga.(3/2/2008)

Dé gcuirfi critéir an staideir i bhfeidhm:

Bheadh laghdú ndaonra iomlán na Gaetacha ó 95.500 go 44 000

Bheadh 17.000 sna ceantair is láidre ó thaobn na teanga de (Catagóir A).

Bheadh thart ar 10.000 duine sna ceantar mheasartha (Catagór B)

17000 duine a bheadh sna ceantair Ghaeltachta s laige ó thaobh úsáid na Gaeilge (Catagóir C).

I measc na gceantar a chaillfeadh aitheantas Gaeltachta tá balle an Daingin in larthar Chiarraí an baile ina bhfuil conspóid le píosa faoin ainm agus faoi theanga teagaisc na pobalscoile. Ní bheadh aon Ghaeitacht fágtha in Uibh Ráthach i nDeisceart Chiarrai.

Chaillfeadh Gaeltacht na Gailiimhe 29.000 duine.

Bheadh 14.000 duine i gCathair na Gaiihmhe ag cailiúnt a stádais mar mhuintir na Gaeltachta agus ní bheadh aitheantas Gaeltachta a thuilleadh ag an Achréidh ná ag sráidbhaile Bhearna ná ag sráidbhaile Maigh Cuilinn.

Chailfeadh an chuid is mó de Ghaeltacht Mhaigh Eo a stádas Gaeiltachta. Acaill agus Béal an Mhurthid san áireamh.

I nDún na nGall bheadh Iaghdú ar dhacnra na Gaeltachta ó 24,000 go 14000 agis bhainfi An Clochán Liath, CilI Chérthaigh agus Ailt an Chorráin as an nGaeltacht.

Athruithe beaga a tharlódh i gCorcaigh i gCo na Mí agus i nGaeltacht Port Láirge le roinnt ceantar le daonra beag iontu ag cailliúint stádas Gaeltachta ach ní bheadh stádas Catagóir A in aon cheann acu.

Coimisiún nua molta ag Ó hÉallaithe
Colm Ó Briain Lá Nua 26/3/2009

Díospóireacht ar seo ar Daltaí Boards (Gaeilge & Béarla)
Gaeltacht revamp could cut 'population in half' (Béarla)

Brian McDonald Irish Independent 24/3/2008

Teorainneacha: Coimisiún neamhspleách molta
Ba chóir Coimisiún Neamhspleách nach mbeadh aon ionadaíocht pholaitiúil air a bhunú le tabhairt faoi cheist theorainneacha na Gaeltachta, dar le hurlabhraí Gaeltachta Fhine Gael, Michael Ring.
Bhí an Teachta Dála Ring ag aontú le moladh atá déanta mar chuid den anailís chuimsitheach ar staid na Gaeilge sa Ghaeltacht atá foilsithe ar Foinse na seachtaine seo.
San anailís sin, leis an léachtóir matamaitice ó GMIT, Donncha Ó hÉallaithe, moltar Coimisiún Neamhspleách de chúigear saineolaithe, ar a mhéid, le nuatheorainneacha na Gaeltachta a rianú i bhfianaise a bhfuil molta sa Staidéar Teangeolaíoch ar Úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht a foilsíodh anuraidh.
Sa staidéar sin leagadh síos critéir chun idirdhealú a dhéanamh idir na limistéir éagsúla Gaeltachta agus moladh go dtabharfaí stádas Catagóir A, B nó C do na limistéir éagsúla ag brath ar a láidre is a bhí an teanga iontu.
Ag labhairt dó le Foinse an tseachtain seo caite, dúirt Michael Ring, urlabhraí Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta Fhine Gael, go n-aontódh sé leis an moladh gur cheart Coimisiún Neamhspleách a bhunú chun teorainneacha na Gaeltachta a rianú de réir na gcritéar san Staidéar Teangeolaíoch.
"Aontaím go hiomlán leis an moladh seo mar sílim go bhfuil sé in am againn a bheith ionraic má tá seans ar bith ag an nGaeilge mar theanga labhartha. Coimisiún cosúil leis an gceann a leagann amach na Dáilcheantair a d'fheicfinnse ag obair go maith. Gan amhras níor cheart go mbeadh polaiteoirí ar an gCoimisiún. Bheadh sé deacair ag aon Aire nó Teachta ceantair ina Dháilcheantar féin a fhágáil as an áireamh. Daoine iomlán neamhspleách, gan aon chlár oibre dá gcuid féin a ba cheart a bheith ar an gCoimisiún. Níor cheart coimisiún a bhunú mura mbeadh an Rialtas sásta pé moladh a dhéanann siad a chur i bhfeidhm gan cheist."
Bheadh an Teachta Ring an-sásta freisin, a deir sé, dá nglacfadh an Coiste Comhaireachta ar Thodhchaí na Gaeltachta, a bunaíodh chun a bhfuil sa staidéar teangeolaíoch a chíoradh, leis an moladh maidir le Coimisiún Neamhspleách.
"Sin má bhuaileann siad le chéile riamh. Nuair a d'fhiafraíos an tseachtain seo caite cén uair a tharlódh cruinniú ní raibh siad in ann a rá liom," a dúirt an Teachta Dála as Maigh Eo. Tá ráite le Foinse gur ar an 10 Aibreán a bheidh a gcéad chruinniú ag an gCoiste Comhaireachta.
Dúirt an Teachta Dála ó Pháirtí an Lucht Oibre agus an t-iarAire Gaeltachta Michael D Higgins le Foinse nach mbeadh sé "i gcoinne" Coimisiún Neamhspleách a bhunú chun tabhairt faoi theorainneacha na Gaeltachta. Dúirt sé, áfach, nár chóir go mbeadh gá leis agus gur cheart go mbeadh Airí "go maith in ann cinneadh a dhéanamh faoi cheist atá chomh soiléir".

Áine Ní Chiaráin agus Seán Tadhg Ó Gairbhí i bhFoinse 23/3/2008

Tacaíonn Conradh na Gaeilge le teorannacha na Gaeltachta a fhágáil faoi choimisiún Neamhspleach
Tacaíonn Conradh na Gaeilge le moladh an leachtóra matamaitice Donnchadha Ó hÉallaithe go bhfágfaí faoi choimisiún neamhspleách saineolaithe (cúigear ar a mhéad) faoi chathaoirleacht bhreitheamh Ardchúirte teorannacha na Gaeltachta a leagan amach de bhun na moltaí sa Staidéir Theangeolaíoch a rinne Ollscoil na hÉireann, Gaillimh agus Ollscoil na hÉireann, Maigh Nuad agus stádas A, B nó C ag na ceantair sin dá réir.
Dúirt Dáithí Mac Cárthaigh, Uachtarán Chonradh na Gaeilge: "Ní foláir fráma-ama an-teann a bheith ag a leithéid de choimisiún. Níl aon chúis nach bhféadfaí an obair seo ar fad a chur i gcrích roimh dheireadh na bliana seo.
"Freisin, thabharfadh a leithéid deis do na pobail éagsúla cás a dhéanamh faoin rianú atá déanta orthu. Ba chóir ceist seo na teorann a athbhreithniú go tráth rialta mar a dhéantar le teorannacha na ndáilcheantar agus deis a bheith ag pobail iarratas a dhéanamh ar stádas Gaeltachta nó ar ardú stádais."
Dúirt Fionn Mac Giolla Chuda, Urlabhraí Gaeltachta an Chonartha: "Tá práinn nach beag ag baint leis an obair seo. Ní foláir an Ghaeltacht a bheith ina haonad polaitíochta agus riaracháin a reachtálfar trí mheán na Gaeilge: gur trí Ghaeilge feasta gan cheist a riarfar cúrsaí rialtais áitiúil agus pleanála, cúrsaí sláinte agus oideachais, na gardaí agus na cúirteanna agus mar sin de. Ní féidir a leithéid a thabhairt i gcrích agus stráicí móra Galltachta san áireamh mar Ghaeltacht oifigiúil."

PREASRAITEAS Dáta: 25 Márta 2008

An Ghaeltacht 1926

An Ghaeltacht 1956

An Ghaeltacht 2026?